Bir ülkede asgari ücret ve civarında ücretlerle çalışanların çokluğu o ülke için asgari ücreti çok daha önemli hale getirmektedir. Türkiye Avrupa Birliği ülkeleri içinde en düşük asgari ücrete sahip ülkelerden biri olmanın yanında, asgari ücretle çalışanların oranının en yüksek olduğu ülkedir. Bu durum Türkiye’de asgari ücretin etkisini AB ülkelerine göre çok daha yaşamsal hale getiriyor.
Türkiye asgari ücretliler toplumu haline geliyor. Asgari ücret milyonların meselesidir. Türkiye’de milyonlarca işçi asgari ücrete mahkûm iken milyonlarca işçi ise yasa dışı bir biçimde asgari ücretten mahrumdur. Asgari ücret azami sayıda işçiyi ilgilendiriyor. Asgari ücret giderek ortalama ücret haline geliyor, ortalama ücret asgari ücret düzeyine düşüyor.
Asgari ücret ortalama ücret haline geliyor. Ücretler asgari ücret düzeyine geriliyor. 2006 yılında aylık ortalama ücret ve maaş geliri asgari ücretin yaklaşık 2 katı iken, 2019’da asgari ücretin 1,41 katına geriledi.
Asgari ücret kişi başına milli gelire göre yüzde 40’tan fazla geriledi. 1978’de kişi başına milli gelirin yüzde 3,4 üzerinde olan asgari ücret, aradan geçen 42 yılda kişi başına milli gelirin yüzde 40 altına düştü. Asgari ücret kişi başına gelire paralel olarak artsaydı brüt asgari ücretin 2020 yılında 2.943 TL değil, 4.995 TL olması gerekirdi.
Asgari ücretli bir işçi bir yılın 122 günü vergiler için çalışıyor. Brüt asgari ücretin dolaylı-dolaysız vergi ve kesintilerini dikkate aldığımızda yüzde 33,4’ü (983 TL) vergi ve kesintilere gidiyor. İşçinin eline (Asgari Geçim İndirimi-AGİ dahil) brüt asgari ücretin sadece yüzde 66,6’sı net harcanabilir gelir olarak geçiyor. İşçi 365 günün 122 günü vergi ve kesintiler için çalışıyor.
Asgari ücretten alınan vergi arttı. Asgari ücretle çalışan işçilerden alınan vergi miktarı ilk vergi dilimi tarifesi düşük tutularak artırıldı. 2002 ve 2003 yıllarında ilk vergi dilimi tarifesi asgari ücretin 15-16 katı idi. AKP iktidarında vergi dilimi tarifeleri asgari ücretten ve enflasyondan daha az artırıldı. Böylece 2020 yılında ilk vergi dilimi asgari ücretin 7,5 katına geriledi.
ASGARİ ÜCRET TESPİT KOMİSYONU DEMOKRATİK DEĞİL
Türkiye’de asgari ücret üç taraflı bir mekanizma olan Asgari Ücret Tespit Komisyonu tarafından belirleniyor. Komisyonda beş hükümet, beş işveren ve beş işçi temsilcisi yer alıyor. İşçi ve işveren temsilcileri en çok üyeye sahip üst işçi ve işveren örgütleri tarafından (işçi temsilcilerini Türk-İş ve işveren temsilcilerini ise TİSK) saptanıyor. Komisyon’da DİSK ve diğer konfederasyonlar yer alamıyor. Böylece işçilerin önemli bir bölümünün Komisyon’da temsili engelleniyor. Komisyon kararları kesin nitelikli olup itiraz edilemiyor. Asgari ücret tespit sürecinde toplu pazarlık sürecinde olduğu gibi uyuşmazlık prosedürü işlemiyor ve kararlara itiraz edilemiyor. Asgari Ücret Tespit Komisyonu’nun yapısı günümüze kadar hep iş kanunları ile saptandı. Asgari ücret iş kanunları ile düzenlendiği için bunu saptayacak komisyonun da İş Kanunu içinde yer alması kanun yapma tekniği ve yasama kalitesi açısından gereklidir. Ancak 2018’de sessiz sedasız bir biçimde Asgari Ücret Tespit Komisyonu ile ilgili önemli bir değişiklik yapıldı. ASGARİ ÜCRET TESPİT KOMİSYONU CUMHURBAŞKANLIĞI’NA BAĞLANDI. Asgari Ücret Tespit Komisyonu 10 Temmuz 2018’de yayımlanan 1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (CBK) ile İş Kanunu’ndan çıkarılarak Cumhurbaşkanlığı teşkilat yapısı içine alındı. 1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin 522. maddesinin (f) bendi ile Asgari Ücret Tespit Komisyonu, Cumhurbaşkanlığı teşkilat yapısı içindeki idari kurul, konsey ve komisyonlar arasına alındı. Böylece Komisyon doğrudan Cumhurbaşkanlığı’na bağlanmış oldu.
Bilindiği gibi Asgari Ücret Tespit Komisyonu 4857 sayılı İş Kanunu’nda açıkça düzenlenmişti ve bu nedenle konunun CBK ile düzenlenmesi Anayasa’nın 104. maddesine göre mümkün değildi. Komisyon’un Cumhurbaşkanlığı’na bağlanmasında dolambaçlı bir yol izlendi. Önce 2 Temmuz 2018 tarih ve 700 sayılı KHK’nin 145. maddesi ile Asgari Ücret Tespit Komisyonu’na ilişkin İş Kanunu’nun 39. maddesinin ikinci fıkrası yürürlükten kaldırıldı ve ardından komisyon 1 sayılı CBK ile düzenlendi.
COVID-19 SALGINI ÜCRETLERİ DÜŞÜRÜYOR VE İŞÇİLERİ ASGARİ ÜCRETTEN BİLE MAHRUM BIRAKIYOR
Salgında 1.168 TL ücretsiz izin ödeneği verilerek zorunlu ücretsiz izne çıkarılan işçiler asgari ücretin yarısı düzeyinde bir gelirle yaşamaya zorlanıyor. Ücretsiz izin ödeneği, kısa çalışma ödeneği gibi asgari ücretten daha düşük gelirle yaşamaya zorlanan sigortalı işçiler ile salgın döneminde işini kaybeden kayıtsız işçiler de dikkate alındığında pandemi koşullarında asgari ücretin altında gelir elde edenlerin sayısının ve oranının hızlı biçimde arttığını söylemek mümkündür.
ASGARİ ÜCRETİN BAŞBAKAN VEYA CUMHURBAŞKANI MAAŞINA GÖRE EN DÜŞÜK OLDUĞU ÜLKE TÜRKİYE
Asgari kelime anlamı olarak TDK’ya göre “en az, en aşağı, en düşük, en alt, minimal, minimum” olmasına rağmen ülkemizde asgari ücretten de düşük ücretlerle geçinmeye çalışan işçiler var iken diğer ülkelerle bir karşılaştırma yapıldığında durumun özeti şudur;
Aylık cumhurbaşkanı veya başbakan maaşının en yüksek olduğu ülke 30.757 avro ile ABD’dir. ABD’de asgari ücret ise 2020 yılı 2. Döneminde aylık 1.122 avrodur. Bu durumda ABD’de cumhurbaşkanı/başbakan maaşı asgari ücretin 27,4 katı olmaktadır. Almanya, Çekya, Macaristan, Belçika, Slovakya, Estonya ve Letonya’da cumhurbaşkanı/başbakan maaşları asgari ücretin 16,2 ile 10 katı arasındadır. İrlanda, Poloya ve Slovenya’da ise cumhurbaşkanı/başbakan maaşları ile asgari ücret arasındaki fark 6 katın altındadır. Türkiye cumhurbaşkanı maaşı ile asgari ücretin arasındaki farkın en fazla olduğu ülkedir. Türkiye’de aylık cumhurbaşkanı maaşı 11.570 avro iken aylık asgari ücret 383 avrodur. Türkiye’de cumhurbaşkanı asgari ücretin 30,2 katı daha fazla ücret elde etmektedir.
PANDEMİ ÖDENEKLERİ EN AZ ASGARİ ÜCRET DÜZEYİNDE OLMALI
Pandemi koşullarında işsizlik sigortasından işçilere yapılan ödemelerin (kısa çalışma ödeneği, nakdi gelir desteği ve işsizlik sigortası) alt sınırı asgari ücret olmalı. Ücretsiz izin uygulaması kaldırılmalı ve bunun yerine iş ve gelir kaybı olan işçilere asgari ücret düzeyinden az olmayan bir nakdi gelir desteği verilmelidir. Bu destek kayıtsız çalışan işçiler için bütçeden karşılanmalıdır.
İŞÇİNİN KENDİSİ VE AİLESİ BİRLİKTE HESABA KATILMALI
Asgari ücret hesabında sadece işçinin kendisi değil, uluslararası standartlara uygun şekilde geçindirmekle yükümlü olduğu aile bireyleri de esas alınmalıdır.
ASGARİ ÜCRET TESPİTİNDE GEÇİM KOŞULLARI VE MİLLİ GELİR ARTIŞI DİKKATE ALINMALI
Sadece baskılanmış enflasyon oranları veya hedef enflasyon oranlarına dayalı asgari ücret hesaplaması hatalıdır. Ülkenin büyümesinden işçiler de pay almalı. Kişi başına GSYH artışı ve geçim koşulları da dikkate alınmalıdır.
YOKSULLUK SINIRINA GÖRE HESAPLANAN ASGARİ ÜCRET VEYA ASGARİ GEÇİM ÜCRETİ
DİSK Birleşik Metal-İş Sendikası Sınıf Araştırmaları Merkezi (BİSAM) yoksulluk sınırını düzenli olarak hesaplamaktadır. Buna göre Ekim 2020 itibarıyla dört kişilik bir ailenin yoksulluk sınırı 8.169 TL’dir. Benzer şekilde Asgari Ücret Tespit Komisyonu’na katılan Türk-İş de yoksulluk sınırını hesaplamaktadır. Türk-İş Kasım 2020 için yoksulluk sınırını 8.197 TL olarak açıklamıştır. Ailede iki kişinin çalıştığı varsayımı ile asgari ücret yoksulluk sınırının yarısından az olmamalıdır. DİSK ve Türk-İş’in yoksulluk sınırı verilerinin ortalamasının yarısı 4.091 TL’dir. Asgari ücret asgari geçim ücreti olarak hesaplandığında 4.091 TL olmalıdır.
KİŞİ BAŞINA MİLLİ GELİR ARTIŞINA GÖRE ASGARİ ÜCRET ARTIŞI
Türkiye’de asgari ücret 1978 yılından bu yana milli gelirden düzenli pay alsaydı 2020 yılında brüt 2.943 TL değil brüt 4.995 TL olması gerekirdi. 2021 kişi başına GSYH artış tahmini de eklediğimize 2021 yılı asgari ücreti brüt 5.726 TL olarak öngörülebilir. Bu ise 4.500 TL civarında net asgari ücrete karşılık geliyor.
TÜİK HESAPLAMASININ KİŞİ BAŞINA GSYH ARTIŞI İLE GÜNCELLENMESİ
Bilindiği gibi TÜİK asgari ücret için her yıl bir hesaplama yapıp Komisyona sunmaktadır. TÜİK, 2019 yılı için asgari ücreti 2.331 TL olarak hesaplamıştı. Bu miktar 2019 Kasım ayındaki tutarı göstermektedir. Orta Vadeli Program’a göre kişi başına GSYH 2019 yılı için 52.316 TL’dir. 2021 yılı için öngörülen hedef ise 65.516 TL’dir. TÜİK’in 2019 Kasım ayındaki asgari ücret hesaplamasını 2021 yılı kişi başına GSYH kadar artırırsak asgari ücretin 2021 için net 2.964 TL olması gerekir.
ASGARİ ÜCRET “EN AZ” NE KADAR OLMALI?
ÜÇ YÖNTEMİN ORTALAMASI:
ÜÇ AYRI ASGARİ ÜCRET HESABININ ORTALAMASI YAKLAŞIK NET 3.800 TL CİVARINDADIR.